เป็นที่รับรู้กันโดยทั่วไปว่า
จังหวัดสงขลา เป็นจุดหมายปลายทางแรกของสยามที่เมล็ดกาแฟสายพันธุ์โรบัสต้าเดินทางมาถึง ก่อนจะขยายไปจังหวัดอื่น ๆ ในภาคใต้ โดยข้อมูลจากการสำรวจของกระทรวงเกษตร เมื่อปี 2498 ระบุว่า ชาวมุสลิมผู้หนึ่ง นำมาปลูกไว้ในพื้นที่อำเภอสะบ้าย้อยราวปี 2447
อย่างไรก็ตาม พบหลักฐานว่ากาแฟเป็นที่รู้จักในหมู่ผู้ปกครองสงขลาแล้วก่อนปี 2402 อันเป็นปีที่รัชกาลที่ 4 เสด็จประพาสเมืองสงขลา ด้วยมีบันทึกกล่าวถึง การถวายเครื่องกาแฟกาไหล่ทองคำ
จากนั้นรายงานสถานภาพเมืองสงขลาปี 2437 ระบุว่า
... ที่ดินชายแดนเมืองไทรบุรี มีความเหมาะสมต่อการทำสวนกาแฟ และมีชาวต่างชาติเข้ามาสำรวจ และพอใจที่ดินบริเวณตำบลพตง (พะตง) ซึ่งปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของ อำเภอหาดใหญ่ อันนำมาสู่การร่วมทุนของพระยาวิเชียรคีรี (ชม) หลวงจำนงนิเวศกิจ (มร.แรมแซ) และมิสเตอร์ฮาร์ริซันทำสวนกาแฟในปี 2437-2438
ดังปรากฏหลักฐานในเอกสารจดหมายเหตุ ร5 ค4.4/2 หลวงจำนงนิเวศกิจ (มร. แรมแซ) ขออนุญาตที่ดินเมืองสงขลา ทำการเพาะปลูก ร.ศ. 112-114
โดยในเอกสารลงวันที่ 6 กรกฎาคม รัตนโกสินทร์ศก 112 เรื่อง คอนเซชันที่เมืองสงขลา ว่าด้วยการปลูกยาสำหรับหุ้มบุหรี่ฝรั่ง กล่าวถึง ขอบเขตที่ดินที่ขอทำการเพาะปลูกพร้อมแผนที่ และข้อความระบุไว้ในเอกสารว่า
"...ข้อ ๒ ที่นี้จะขอสำหรับปลูกยาสำหรับหุ้มบูรีฝรั่ง เปนต้นแล้วทีหลังเมื่อเวลาว่างจะปลูกกาแฟแลของอื่น ๆ ตามสมควร
ต่อมา มีการทำหนังสือสัญญาร่วมทุนจัดตั้งเป็น "บริสัทสงขลาหุ่นส่วนเพาะปลูก" ขึ้นในเดือนกรกฏาคม รัตนโกสินทร์ศก 113 ระหว่างพระยาวิเชียรคีรี (ชม) หลวงจำนงนิเวศกิจ (มร.แรมแซ) และมิสเตอร์ฮาร์ริซัน
ทว่าหลังจากนั้นไม่นาน ได้เกิดความขัดแย้งภายในสวนกาแฟ ซึ่งปรากฏรายละเอียดในหนังสือลงวันที่ 18 มกราคม รัตนโกสินทร์ศก 114 พระยาวิเชียรคีรี (ชม) ผู้สำเร็จราชการเมืองสงขลา ขอพระราชทานกราบทูล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ขณะที่ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ถึงความทุกข์ร้อนที่เกิดขึ้นจากความบาดหมางระหว่างหุ้นส่วนชาวต่างชาติ คือมิสเตอร์ฮาร์ริซันกับหลวงจำนงนิเวศกิจ (มร.แรมแซ) ดังข้อความตอนหนึ่งระบุว่า
"...ภายหลังเกิดความเถียงกันว่า ที่ไม่มีลูกจ้างเข้ารับทำงานนั้น เพราะมิศเตอร์ฮาริซันเปนคนดุร้าย...ข้าพระพุทธเจ้ากล่าวว่า สวนกาแฟที่ตำบลบ้านพตงไม่มีลูกจ้างจะทำงาน จำเปนต้องเลิกเสียทีเดียว สวนกาแฟกับสิ่งของเครื่องใช้ต้องขายเลหลังเสียให้หมด..."
ส่งผลให้สวนกาแฟที่ตำบลบ้านพตงในแขวงเมืองสงขลา ล้มเลิกไปในที่สุด
...............................................................
เรียบเรียง/ กราฟฟิก : ธีรนาฎ มีนุ่น ภัณฑารักษ์ชำนาญการ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สงขลา
fb / Songkhla National Museum
fb / Songkhla National Museum
: พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสงขลา @songkhlanationalmuseum · พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์
ที่มา : เอกสารจดหมายเหตุ ร5 ค4.4/2 หลวงจำนงนิเวศกิจ (มร. แรมแซ) ขออนุญาตที่ดินเมืองสงขลา ทำการเพาะปลูก ร.ศ. 112-114 โดยสำนักจดหมายเหตุแห่งชาติ กรมศิลปากร
...............................................................
อนึ่ง นิทรรศการจัดแสดงจนถึงวันที่ 28 กุมภาพันธ์ 2566 รีบมาดู และมาชิมกาแฟใน Museum Cafe' กันนะคะ
